Montessori odkryła, że każde dziecko jest zdolne do koncentracji na jednym przedmiocie, dzięki czemu dochodzi do istotnych doświadczeń związanych zarówno z tym przedmiotem, jak i z samym sobą. Dziecko w fazie głębokiej koncentracji całkowicie poświęca swoją uwagę rzeczom i zjawiskom z własnego otoczenia, porządkuje je i uczy się je rozumieć. Zyskuje przy tym nie tylko wiedzę i zrozumienie, lecz także poznaje samego siebie i rozwija wiarę we własne siły. Dlatego starania wychowawcze muszą zmierzać do wywołania, utrzymania i pogłębiania procesów koncentracji. Montessori nazwała głęboką i długotrwałą koncentrację polaryzacją uwagi.

Podkreślała, że systematycznie wspierana koncentracja pozwala dziecku wykorzystywać własny potencjał intelektualny. W tym celu należy tak przygotować otoczenie, aby wychodziło naprzeciw potrzebom rozwojowym dziecka; tak by mogło ono swobodnie dokonać wyboru swojego zajęcia. Jest to najważniejsze zadanie nauczyciela.

W edukacji wykorzystujemy naturalną chęć dzieci do samodzielności, nauki oraz do zdobywania nowych umiejętności. Otoczenie dziecka (sala szkolna, materiały znajdujące się w niej, a także inni uczniowie i nauczyciel) jest tak przygotowane, aby wspierało jego rozwój i jak najlepiej odpowiadało na prośbę: „pozwól mi zrobić to samodzielnie”.

Dziecko samo wybiera zarówno miejsce, jak i rodzaj aktywności. Również samo decyduje, jak dużo czasu poświęci danej czynności, czy będzie pracowało indywidualnie czy w grupie. Jednocześnie od początku pobytu w przedszkolu wdrażane jest do odpowiedzialności za przedmiot swojej pracy dokonuje wyboru, pracuje, następnie porządkuje otoczenie; tak przygotowuje materiał, którego używało, by był gotowy do podjęcia pracy przez inne dziecko, odkłada go zawsze na miejsce.

Na samodzielne działanie pozwala dziecku sam materiał rozwojowy Montessori. Jest estetyczny, zachęcający wyglądem do pracy, prosty w budowie, uwzględnia zasadę stopniowania trudności oraz element samokontroli, dzięki czemu dziecko nie potrzebuje ciągłej uwagi nauczyciela. Materiał ten zapewnia logiczną ciągłość tematów. 

Samodzielność nie oznacza samowoli i braku wsparcia lub nadzoru. Podczas zajęć dzieci mogą robić, co chcą, o ile w żaden sposób nie przeszkadza to innym. Dowolność ich działań ograniczają zasady współżycia społecznego oraz zasady panujące w czasie pracy własnej. Dzięki temu poprzez aktywność w wolności i ograniczeniach dziecko stopniowo rozwija dojrzałość emocjonalną i społeczną oraz uczy się samodyscypliny. Przygotowuje się do dorosłości i życia w społeczeństwie.